Մատչելիության հղումներ

Բունդեսթագի բանաձևը «դժվար թե լրջորեն ազդի թուրք-գերմանական հարաբերությունների վրա»


Թոմաս դե Վաալ, արխիվ
Թոմաս դե Վաալ, արխիվ

Գրեթե բոլոր պատմաբանները համաձայն են, որ հայերի զանգվածային կոտորածները ցեղասպանություն էր, ասել է բրիտանացի փորձագետը։

Հաշվի առնելով նախորդ օրինակները՝ Բունդեսթագի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը դժվար թե լուրջ ազդեցություն թողնի թուրք-գերմանական հարաբերությունների վրա։ Այսպիսի կարծիք է հայտնում Քարնեգի հիմնադրամի փորձագետ Թոմաս դե Վաալը Foreign Affairs պարբերականում հրապարակած «Գերմանիան և Հայոց ցեղասպանությունը» հոդվածում:

Փորձագետը նշում է, որ Գերմանիան ոչ առաջինն է, ոչ էլ վերջինը կլինի․ Եվրոպայում Գերմանիան հետևեց Ավստրիայի, Ֆրանսիայի, Շվեդիայի և մի շարք այլ երկրների օրինակին, որոնք ճանաչել են հայերի ցեղասպանությունը անցած տարիներին։

«Գրեթե բոլոր պատմաբանները համաձայն են, որ հայերի զանգվածային կոտորածները ցեղասպանություն էր, չնայած այդ հասկացությունը կոնկրետ չէ և սահմանվել է 30 տարի անց», - գրում է Թոմաս դե Վաալը՝ ընդգծելով. - «Բայց այդ բանաձևի ընդունման տեղն ու ժամանակը առանձնացնում են այն»։

«Երբ օսմանցիները սկսեցին տարհանել հայերին Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, Գերմանիան նրանց սերտ դաշնակիցն էր։ Գերմանացի սպաները և զինվորները ուղղակիորեն չեն մասնակցել տեղահանումներին, որոնց արդյունքում Օսմանյան կայսրությունում գրեթե ամբողջ հայ բնակչությունը ոչնչացվեց, բայց նաև նրանք ոչինչ չեն արել նրանց կանգնեցնելու համար», - գրում է դե Վաալը։

1921 թվականին գերմանացի գեներալ Լիման ֆոն Սանդերսը, ով պատերազմի ժամանակ Թուրքիայում գերմանական զորքերի հրամանատարն էր, առաջին գլխավոր ներողությունն է խնդրել, երբ հարցաքննվում էր Օսմանյան Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար, ցեղասպանության ճարտարապետ Թալեաթ փաշայի սպանությունն իրականացրած հայ երիտասարդի դատավարությանը։

«Բունդեսթագը պատմությունը շարունակում է այնտեղից, որտեղ ֆոն Սանդերսը կանգ էր առել՝ արդեն խոսելով կոտորածների համար Գերմանիայի պատմական պատասխանատվության մասին», - ընդգծում է տարածաշրջանին քաջածանոթ բրիտանացի փորձագետը։

Գերմանիայի բանաձևի ընդունումը նա կարևոր է համարում նաև հրեաների Հոլոքոստի ստվերի տակ մնացած մյուս ծանր հանցագործություններին գնահատական տալու տեսանկյունից։

Նա նշում է, որ 1940 թվականին լեհ իրավաբան Ռաֆայել Լեմկինը շրջանառության մեջ դրեց ցեղասպանություն տերմինը՝ հիմնականում բնութագրելու համար հրեաների Հոլոքոստը։ «Այդ տերմինի Հոլոքոստին սերտ կապակցվածության պատճառով ցեղասպանության մյուս օրինակները, որ Լեմկինը վկայակոչել էր, ներառյալ՝ մեկ միլիոն հայերի կոտորածները, մնացին անտեսված։ Դրանք շարունակաբար համեմատվել և հակադրվել են շատ ավելի մեծ և դաժան սպանությունների հետ», - գրում է Թոմաս դե Վաալը՝ նշելով, որ դա նաև օգնում է բացատրել ցեղասպանություն տերմինի հանդեպ թուրքերի սարսափելի վախը. - «Նրանք բնազդաբար զգում են, որ իրենց պապերի և նացիստների գործողությունների միջև հավասարության նշան է դրվում»։

Միաժամանակ, փորձագետը նշում է, որ գերմանացի օրենսդիրները բանաձևի ձևակերպումները նրբորեն են արել՝ խուսափելու համար այնպիսի մեկնաբանություններից, թե Գերմանիան պակաս պատասխանատու չէ, քան սեփական պատմական հանցագործության դեպքում։ Բանաձևում նշված է՝ «Միևնույն ժամանակ, մենք հասկանում ենք տարբերությունը Հոլոքոստից, որի համար Գերմանիան իր մեղքը և պատասխանատվությունը ունի», ընդգծում է Թոմաս դե Վաալը։

Ուղիղ հեռարձակում

XS
SM
MD
LG